Η ακράτεια αφορά ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού και για να καταλάβουμε το μέγεθος του προβλήματος θα δώσω ένα παράδειγμα από το Ηνωμένο Βασίλειο όπου υπολογίζεται ότι υποφέρουν περίπου μισό εκατομμύριο ενηλίκων! Αποτελεί ένα πρόβλημα το οποίο συνήθως ο ασθενής αποφεύγει να συζητήσει ή να ζητήσει ιατρική βοήθεια.
ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΕΝΩΣΕΩΝ
Πριν αναλύσω τα αίτια και για το τι ευθύνεται για την ακράτεια είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι για τον έλεγχο των κενώσεων των κοπράνων (αφόδευσης) και τη στεγανοποίηση του πρωκτού υπάρχουν διάφοροι παράγοντες, όπως:
- ο μηχανισμός των αιμορροΐδων
- οι μύες του πυελικού τοιχώματος
- η χωρητικότητα και διασταλτικότητα του ορθού (τελευταίου τμήματος του εντέρου)
- η σύσταση των κοπράνων (αν είναι σχηματισμένα ή υδαρή) και
- η ακεραιότητα των νεύρων που νευρώνουν την περιοχή.
Ο πιο σημαντικός μηχανισμός ελέγχου των κενώσεων βασίζεται κυρίως σε δύο μύες:
- Τον έσω σφιγκτήρα του πρωκτού, ο οποίος δεν ελέγχεται από τη θέληση μας και είναι υπεύθυνος για να κρατάει τον πρωκτό κλειστό καθόλη τη διάρκεια του 24ώρου.
- Τον έξω σφιγκτήρα του πρωκτού, ο οποίος ελέγχεται από τη θέληση μας, είναι ο πιο ισχυρός από τους δυο μύες και είναι υπεύθυνος στο να αναβάλουμε την επίσκεψη στη τουαλέτα και ενώ υπάρχει επιθυμία κένωσης.
Βλάβη του έσω σφιγκτήρα μυ συνήθως συνοδεύεται από παθητική ακράτεια (και λέρωμα των εσωρούχων) ενώ η βλάβη του έξω σφιγκτήρα συνοδεύεται από απώλεια της ικανότητας να αναβάλλεται η επικείμενη κένωση με αποτέλεσμα ακράτεια από στρες.
ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ
Είναι σημαντικό επίσης να τονιστεί ότι η ακράτεια είναι ένα σύμπτωμα και όχι μία διάγνωση καθώς μπορεί να οφείλεται σε διάφορες αιτίες. Κάποιες φορές μπορεί να ευθύνονται παραπάνω από ένας παράγοντες και τα αίτια πρέπει να διερευνούνται καθώς μπορεί να προσφερθεί θεραπεία ανάλογα με το αίτιο.
Α. Καθώς η ενσφήνωση σκληρών κοπράνων στο ορθό σε ηλικιωμένους ασθενείς μπορεί να προκαλέσει «ακράτεια από υπερπλήρωση» πρέπει να αποκλειστεί αφού εύκολα μπορεί να διαγνωστεί με τη δακτυλική εξέταση του ορθού. Σε αυτή την περίπτωση συνίσταται ο καθαρισμός του ορθού από τα σκληρά κόπρανα με τη χορήγηση υποκλυσμού (κλύσματος) και αποφυγή παρόμοιας κατάστασης με χορήγηση υπακτικών.
Β. Όταν το ορθό είναι άδειο στη δακτυλική εξέταση ή όταν η ακράτεια επιμένει παρά τον καθαρισμό του ορθού από τα σκληρά κόπρανα τότε συνήθως η ακράτεια οφείλεται σε έναν από τους παρακάτω παράγοντες ή συνδυασμό τους:
Β1. Διάρροια ή υδαρή κόπρανα
Β2. Μείωση του όγκου, διασταλτικότητας ή / και αισθητικότητας του ορθού
Β3. Βλάβη την σφιγκτήρων μυών του πρωκτού
Β4. Ως αποτέλεσμα νευρολογικής βλάβης, όπως μετά από τραυματισμό ή όγκο της σπονδυλικής στήλης ή σε χρόνια νευροπάθεια όπως η πολλαπλή σκλύρηνση κατά πλάκας.
ΑΚΡΑΤΕΙΑ ΛΟΓΩ ΒΛΑΒΗΣ ΣΦΙΓΚΤΗΡΩΝ ΜΥΩΝ ΤΟΥ ΠΡΩΚΤΟΥ
α) Η πιο συχνή αίτια σφιγκτηριακής βλάβης είναι και αποτελεί ο τραυματισμός κατά τη διάρκεια του τοκετού. Περίπου 10% των πρωτότοκων γυναικών έχουν υποστεί αναγνωρίσιμη βλάβη των σφιγκτήρων μυών κατά τη διάρκεια του τοκετού. Αυτό που αυξάνει το ρίσκο της σφιγκτηριακής βλάβης είναι η χρήση μηχανικών μέσων κατά τη διάρκεια του τοκετού, το μεγάλο βάρος του μωρού καθώς και η παρατεταμένη διάρκεια του τοκετού. Στην περίπτωση που υπάρχει αναγνωρίσιμη βλάβη των σφιγκτήρων μυών κατά τη διάρκεια του τοκετού τότε συνήθως επιδιορθώνεται άμεσα.
Ο τραυματισμός κατά τη διάρκεια του τοκετού κατηγοριοποιείται σε τέσσερεις (4) βαθμούς, και ο τραυματισμός των σφιγκτήρων μυών συμβαίνει σε 3ου και 4ου βαθμού βλάβη.
β) Ο τραυματισμός των σφιγκτήρων μπορεί να είναι ιατρογενής, δηλαδή να συμβαίνει ως αποτέλεσμα κάποιας ιατρικής επέμβασης ή εγχείρησης όπως:
- η διαστολή του πρωκτού , η σφιγκτηροτομή (και οι δύο παλιές μέθοδοι θεραπείας ραγάδας του πρωκτού) και
- η συριγγοτομή και συριγγεκτομή (και οι δύο μέθοδοι για τη θεραπεία συριγγίων πρωκτού).
Οι παραπάνω επεμβάσεις πρέπει να αποφεύγονται αφού συνοδεύονται από κίνδυνο ακράτειας.
Η αιμορροιδεκτομή μπορεί να ευθύνεται για τραυματισμό του έσω σφιγκτήρα του πρωκτού και ακράτεια.
γ) Τραυματισμός του περινέου ή της πυέλου, μετά από:
- τροχαίο ατύχημα και πυελικό κάταγμα με αποτέλεσμα τον τραυματισμό των σφιγκτήρων μυών ή και της νεύρωσης τους
- σεξουαλική δραστηριότητα .
ΑΚΡΑΤΕΙΑ ΛΟΓΩ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΟΓΚΟΥ, ΔΙΑΣΤΑΛΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Η ΑΙΣΘΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΟΡΘΟΥ
Υπάρχουν καταστάσεις οι οποίες συνοδεύονται από ακράτεια όπως:
- παθολογικές καταστάσεις οι οποίες μειώνουν τη διασταλτικότητα του ορθού με αποτέλεσμα να μειώνεται η ικανότητα του ρεζερβουάρ του ορθού να διαταθεί. Αυτό συμβαίνει:
- σε χρόνιες φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου που επηρεάζουν το ορθό (όπως η ελκώδης κολίτιδα, νόσος του Crohn’s), ή πιο σπάνια σε ύπαρξη καρκίνου του ορθού
- μετά από ακτινοβολία της πυέλου η οποία προκαλεί φλεγμονή και ίνωση του ορθού, - εγχειρήσεις που αφαιρούν το ορθό με αποτέλεσμα να χάνεται το ρεζερβουάρ του ορθού,
- παθολογικές καταστάσεις όπου μειώνεται ο όγκος του ρεζερβουάρ, όπως ο εγκολεασμός του ορθού (εσωτερική πρόπτωση του ορθού).
οι οποίες συνοδεύονται από ακράτεια.
ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΚΡΑΤΕΙΑΣ
Η διερεύνηση της ακράτειας αρχίζει με τη λήψη προσεκτικού ιστορικού και κλινικής εξέτασης της περιοχής του περινέου, πρωκτού και ορθού.
Χρειάζεται να κρατηθεί ένα ημερολόγιο κενώσεων για 3 εβδομάδες το οποίο είναι πολύ σημαντικό για να αξιολογηθεί η βαρύτητα της ακράτειας ενώ χρησιμοποιείται ένα ερωτηματολόγιο αξιολόγησης της βαρύτητας της ακράτειας (Faecal incontinence Score) ανάλογα με τη προτίμηση του κλινικού ιατρού.
Ο αρχικός ενδοσκοπικός έλεγχος (κολονοσκόπηση ή σιγμοειδοσκόπηση) είναι απαραίτητος για να αποκλειστεί οργανική παθολογία του ορθού όπως φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, καρκίνος ή ακτινική εντερίτιδα του ορθού.
Ειδικές εξετάσεις περιλαμβάνουν:
- Μετρήσεις των πιέσεων που δημιουργούνται από τους σφιγκτήρες μύες (με μανομετρία) καθώς και μέτρηση της χωρητικότητας του ορθού
- Ενδο-ορθικό / ενδο-πρωκτικό υπερηχογράφημα
- Μαγνητική πρωκτογραφία
Τις παραπάνω εξετάσεις μπορεί να συμπληρώσει η εξέταση των νεύρων της περιοχής του περινέου με ηλεκτρομυογράφημα και διέγερση του αιδοιϊκού νεύρου.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΚΡΑΤΕΙΑΣ
I. ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
Η πρώτη προσέγγιση στη θεραπευτική αντιμετώπιση της ακράτειας είναι συντηρητική.
Αρχικώς συνίσταται μια διαιτολογική προσαρμογή με αύξηση των φυτικών ινών που προκαλεί αύξηση του όγκου των κοπράνων σε συνδυασμό με αντιδιαρροικά φάρμακα. Υποκλυσμοί και υπόθετα μπορούν να βοηθήσουν τη κένωση του εντέρου και να βοηθήσουν στην αποφυγή συνεχούς ερεθισμού του περιπρωκτικού δέρματος. Σε αυτή την κατεύθυνση μπορεί να βοηθήσει και το πρόγραμμα ορθικών πλύσεων με τη συσκευή Peristeen (Retrograde enema) ή οι πλύσεις (υποκλυσμός) του παχέος εντέρου δια μέσω είτε ενός μικρού ανοίγματος της σκωληκοειδούς απόφυσης στο δέρμα είτε διαμέσου ενός μικρού σωλήνα που συνδέεται με το έντερο (στη περιοχή του τυφλού) και μπορεί να τοποθετηθεί ενδοσκοπικά (Antegrade continent enema).
Η βιοανάδραση (biofeedback) όπως και οι ασκήσεις φυσικοθεραπείας του πυελικού εδάφους έχουν θέση στη θεραπεία της ακράτειας - αν η αρχική φαρμακευτική και διαιτολογική προσέγγιση δεν έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα - και έχουν ως σκοπό την επανεκπαίδευση του πυελικού τοιχώματος.
ΙΙ. ΕΠΕΜΒΑΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
Η επεμβατική αντιμετώπιση συνίσταται σε περίπτωση αποτυχίας της συντηρητικής θεραπείας και περιλαμβάνει
Α) τεχνικές που βελτιώνουν τη λειτουργία των σφιγκτήρων μυών όπως:
- εμφύτευση υλικών
- νευροδιέγερση / νευροτροποποίηση (neuromodulation) και
και
Β) εγχειρήσεις οι οποίες:
- διορθώνουν τη βλάβη των σφιγκτήρων μυών
- αντικαθιστούν τους σφιγκτήρες
- τοποθετούν τεχνητούς σφιγκτήρες.
Σε περιπτώσεις εγκολεασμού του ορθού ή πρόπτωσης του ορθού, καταστάσεις που συνοδεύονται από ακράτεια, η διόρθωση γίνεται με λαπαροσκοπική ορθοπηξία.
Α1. ΕΜΦΥΤΕΥΣΗ ΥΛΙΚΩΝ
Σε ήπιες περιπτώσεις ακράτειας όπου υπάρχει μετρίου βαθμού δυσλειτουργία του έσω σφιγκτήρα που προκαλεί παθητική ακράτεια (με λέρωμα των εσωρούχων) μπορεί να βοηθήσει η εμφύτευση προσθετικών υλικών είτε εσωτερικά των σφιγκτήρων είτε ανάμεσα στους σφιγκτήρες. Αυτά τα υλικά έχουν αποδειχθεί ασφαλή.
Τα υλικά που έχουν δοκιμαστεί μέχρι τώρα είναι κολλαγόνο (Contigen™), μικροσφαιρίδια άνθρακα (Durasphere™), σιλικόνη ή πολυακρυλονιτρίλιο (Gatekeeper™), με σχετικά καλά αποτελέσματα το τελευταίο.
Α2. ΝΕΥΡΟΔΙΕΓΕΡΣΗ – ΝΕΥΡΟΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ (NEUROMODULATION)
Διέγερση ιερών νεύρων (SNS- Sacral nerve stimulation)
Η διέγερση των ιερών νεύρων χρησιμοποιήθηκε αρχικώς στην ακράτεια ούρων και έχει ως αποτέλεσμα τη βελτίωση της λειτουργίας των σφιγκτήρων μυών, των μυών του πυελικού εδάφους και της κινητικότητας του παχέος εντέρου. Βασίζεται στην εμφύτευση ενός βηματοδότη, ο οποίος διεγείρει νεύρα της ιερής μοίρας της σπονδυλικής στήλης. Προηγείται προσωρινή δοκιμή και σε περίπτωση που υπάρχει θετικό αποτέλεσμα τότε ο βηματοδότης εμφυτεύεται μόνιμα. Χρησιμοποιείται όταν υπάρχει μεγάλο έλλειμμα του σφιγκτήρα μυ ή σε περίπτωση μειωμένης λειτουργιας των νεύρων που τροφοδοτούν τους σφιγκτήρες μύες. Πρόκειται για μία αποτελεσματική θεραπεία σε περιπτώσεις σοβαρής ακράτειας.
Διαδερμική διέγερση κνημιαίου νεύρου (PTNS - Percutaneous Tibial Nerve Stimulation)
Η μέθοδος αυτή της νευροτροποποίησης βασίζεται στη διέγερση του κνημιαίου νεύρου στη περιοχή του σφυρού και μιμείται τη νευροδιέγερση των νεύρων του ιερού πλέγματος. Εφαρμόζεται σε ήπιου βαθμού ακράτεια καθώς και σε ακράτεια από μερική τραυματική βλάβη του νωτιαίου μυελού.
Β. ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
Β1. Σφιγκτηροπλαστική
Η επέμβαση αυτή προτείνεται αν υπάρχει έλλειμμα του σφιγκτήρα μυ και αυτό είναι λιγότερο από 120 μοίρες (μπορεί να μετρηθεί με τη βοήθεια ενδοπρωκτικού υπερηχογραφήματος). Αυτή η επέμβαση αποκαθιστά την ακεραιότητα του σφιγκτήρα μυ που έχει υποστεί βλάβη (κυρίως του έσω σφιγκτήρα) όχι αμέσως μετά τη βλάβη αλλά σε μία χρονική απόσταση από τη στιγμή που πραγματοποιήθηκε η βλάβη.
Είναι σημαντικό να αποκλειστεί πριν από τέτοιο χειρουργείο βλάβη των νεύρων που νευρώνουν τους σφιγκτήρες μύες γιατί σε αυτή την περίπτωση δεν προτείνεται ένα τέτοιο χειρουργείο.
Η σφιγκτηροπλαστική μπορεί να συνοδευτεί και από πλαστική των ανελκτήρων μυών του πυελικού εδάφους. Η επιτυχία αυτής της επέμβασης είναι αρκετά καλή, όμως μετά από 5 χρόνια μόνο περίπου οι μισοί ασθενείς είναι ικανοποιημένοι.
Η βιοανάδραση μετά από τέτοιο χειρουργείο μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση του καλού μετεγχειρητικού αποτελέσματος.
Β2. Ανακατασκευή σφιγκτήρων με μετάθεση μυός
Η μετάθεση μυός όπως ο ισχνός μυς (gracilis muscle) και ειδικά η μέθοδος που περιλαμβάνει τεχνητή διέγερση με εμφυτευμένο διεγέρτη (dynamic graciloplasty) αποτέλεσε μία μέθοδο ανακατασκευής σφιγκτήρα (όταν η σφιγκτηροπλαστική δεν είναι δυνατή ή έχει αποτύχει) ιδιαίτερα απαιτητική τεχνικά, η οποία εφαρμοζόταν σε ειδικά κέντρα αλλά τώρα έχει εγκαταλειφθεί.
ΤΕΧΝΗΤΟΙ ΣΦΙΓΚΤΗΡΕΣ
Β3. Τεχνητοί σφιγκτήρες
Οι τεχνητοί σφιγκτήρες του πρωκτού αποτελούν εμφυτεύσιμες συσκευές οι οποίες έχουν σκοπό να αντικαταστήσουν ή να ενισχύσουν τους υπάρχοντες σφιγκτήρες λειτουργώντας ως υποκατάστατο τους. Η παλιότερη γενιά τεχνητών σφιγκτήρων ήταν φτιαγμένοι από σιλικόνη και είχαν σχεδιαστεί για τελικού σταδίου ακράτεια. Προσέφεραν καλά αποτελέσματα αναφορικά με τον έλεγχο της ακράτειας αλλά υπήρχουν προβλήματα μηχανικής αποτυχίας και λοίμωξης. Η νεότερη γενιά των τεχνητών σφιγκτήρων του πρωκτού περιλαμβάνει το μαγνητικό σφιγκτήρα (FΕΝΙΧ), ο οποίος είναι πιο απλός στην τοποθέτηση του και ασφαλής για τον ασθενή.