Ο καρκίνος του παχέος εντέρου και ορθού είναι ο τρίτος πιο συχνός καρκίνος παγκοσμίως, τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες, και ο τέταρτος καρκίνος παγκοσμίως (ο δεύτερος καρκίνος στο δυτικό κόσμο) σε θανάτους. Για να καταλάβουμε καλύτερα το πόσο συχνός είναι ο καρκίνος του εντέρου στο δυτικό κόσμο, πρέπει να αναφερθεί ότι προσβάλλει ένα στα 20 άτομα σε κάποια στιγμή της ζωής τους. Οι 9 στις 10 περιπτώσεις καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού εμφανίζονται μετά την ηλικία των 50 ετών. Παρόλα αυτά έχει παρατηρηθεί μία αυξημένη τάση στην εμφάνιση του καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού σε ηλικίες μικρότερες των 50 ετών, ο οποίος συνήθως έχει χειρότερη πρόγνωση.
Μόνο ένα μικρό ποσοστό των καρκίνων του παχέος εντέρου και ορθού – περίπου 5% - οφείλονται σε κληρονομούμενους γενετικούς παράγοντες: ελαττωματικά γονίδια τα οποία πέρασαν από τους γονείς στα παιδιά, και τα οποία θα προκαλέσουν καρκίνο του παχέος εντέρου, συνήθως σε νέα ηλικία. Όλες οι υπόλοιπες περιπτώσεις (δηλαδή το 95%) αφορούν τις λεγόμενες σποραδικές περιπτώσεις καρκίνου του παχέος εντέρου. Σε αυτές τις περιπτώσεις δηλαδή, δεν κληρονομείται ένα ελαττωματικό γονίδιο αλλά σε κάποια στιγμή της ζωής κάποιο γονίδιο αλλοιώνεται (παθαίνει τη λεγόμενη μετάλλαξη). Και ενώ εχουμε αποκτήσει αρκετή γνώση για το τι συμβαίνει από τη στιγμή που το γονίδιο αλλοιώνεται (μεταλλάσσεται) δεν έχει βρεθεί με σιγουριά τι ακριβώς προκαλεί την αλλοίωση αυτή. Υπάρχουν όμως κάποιες ισχυρές ενδειξεις για το ποια μπορεί να είναι τα ερεθίσματα ή οι παράγοντες κινδύνου που προκαλούν αυτές τις μεταλλάξεις, και οι οποίοι θα αναφερθούν στο αμέσως επόμενο τμήμα της παρουσίασης αυτής.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΟΡΘΟΥ & SCREENING
Οι παράγοντες κινδύνου καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού (καθετί που αυξάνει την πιθανότητα ανάπτυξης του) χωρίζονται σε παράγοντες οι οποίοι μπορούν να αλλάξουν και σε αυτούς που δεν μπορούν να αλλάξουν. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η ύπαρξη παραγόντων κινδύνου καρκίνου του παχέος εντέρου και του ορθού δεν σημαίνει ότι κάποιος/α θα αναπτύξει καρκίνο του παχέος εντέρου και του ορθού.
Αναφορικά με τους παράγοντες κινδύνου καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού, οι οποίοι μπορούν να αλλάξουν, αυτό που χρειάζεται είναι αλλαγή στο τρόπο ζωής (άσκηση, αποφυγή καπνίσματος και υπερβολικής λήψης αλκοόλ καθώς και αλλαγή διατροφικών συνηθειών), όπως επίσης η εξέταση του παχέος εντέρου και ορθού, η οποία επιτυγχάνεται με την κολονοσκόπηση (την ενδοσκοπική εξέταση του παχέος εντέρου και ορθού). Η κολονοσκόπηση είναι καλό να οργανώνεται στην ηλικία των 50 ετών αν και νεωτέρες συστάσεις συνιστούν την ηλικία των 45 ετών ή ενωρίτερα αν υπάρχει κληρονομικότητα, οικογενειακό ιστορικό ή κάποιος από τους παράγοντες κινδύνου καρκίνου του παχέος εντέρου και του ορθού που δεν μπορούν να αλλάξουν.
Υπάρχουν και άλλες μέθοδοι εκτός από την κολονοκόπηση, οι οποίες επιτυγχάνουν τον έλεγχο του γενικού πληθυσμού (screening), στις οποίες θα αναφερθούμε σε άλλο κομμάτι της ιστοσελίδας.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΟΡΘΟΥ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΑΛΛΑΞΟΥΝ
- Αυξημένο βάρος (το να είναι κάποιος/α υπέρβαρος ή παχύσαρκος)
- Έλλειξη σωματικής άσκησης
- Κάπνισμα
- Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ
- Διατροφικοί παράγοντες, όπως η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων κόκκινου κρέατος, η κατανάλωση επεξεργασμένου κρέατος και η κατανάλωση μαγειρευμένου κρέατος σε υψηλές θερμοκρασίες (τηγανισμένο κρέας)
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΟΡΘΟΥ ΠΟΥ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΑΛΛΑΞΟΥΝ
- Η αυξημένη ηλικία. Οι περισσότεροι καρκίνοι του παχέος εντέρου και του ορθού εμφανίζονται μετά την ηλικία των 50 ετών και το ποσοστό αυξάνεται σε ακόμη μεγαλύτερες ηλικίες.
- Ιστορικό χρόνιας ιδιοπαθούς φλεγμονώδους νόσου του εντέρου (ελκώδης κολίτιδα, vόσος του Crohn’s). Οι παθήσεις αυτές προκαλούν χρόνια φλεγμονή των κύτταρων του εντέρου και με τη πάροδο του χρόνου μπορούν να προκαλέσουν μη φυσιολογικές αλλαγές σε αυτά τα κύτταρα , η οποία ονομάζεται δυσπλασία, μία κατάσταση που μπορεί να εξελιχθεί σε καρκίνο του παχέος εντέρου και του ορθού. Σε περίπτωση χρόνιας ιδιοπαθούς φλεγμονώδους νόσου η πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού αυξάνεται με τη πάροδο κάθε δεκαετίας και ο έλεγχος με κολονοσκόπηση πρέπει να γίνεται πιο συχνά (κάθε 1-2 χρόνια) και να αρχίζει περίπου 8-10 χρόνια από τη διάγνωση.
- Ιστορικό αδενοματωδών πολυπόδων ή / και καρκίνου του παχέος εντέρου και του ορθού. Σε αυτή την περίπτωση η πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου και του ορθού ειναι αυξημένη, ειδικά αν η αφαίρεση του καρκίνου του παχέος εντέρου η του ορθού έγινε σε νεαρή ηλικία.
- Οικογενειακό ιστορικό αδενοματωδών πολυπόδων η/και καρκίνου του παχέος εντέρου και του ορθού. Οι περισσότεροι καρκίνοι του παχέος εντέρου και ορθού αναπτύσσονται σε ανθρώπους χωρίς οικογενειακό ιστορικό. Από την άλλη μεριά σε σχεδόν 1 στους 3 ανθρώπους με καρκίνο του παχέος εντέρου και ορθού υπάρχουν συγγενικά μέλη που έχουν αναπτύξει καρκίνο του παχέος εντέρου και ορθού. Η ύπαρξη συγγενούς/ών πρώτου βαθμού με ιστορικό καρκίνου του παχέος εντέρου και του ορθού αυξάνει την πιθανότητα ανάπτυξης του. Η πιθανότητα αυτή είναι ιδιαίτερα αυξημένη όταν το συγγενικό μέλος ανέπτυξε καρκίνο του παχέος εντέρου και ορθού σε ηλικία μικρότερη των 45 ετών. Η ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού πολυπόδων επίσης αυξάνει την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού. Είναι πιθανό σε αυτές τις περιπτώσεις τα συγγενικά μέλη των ασθενών να χρειαστεί να υποβληθούν σε κολονοσκόπηση σε ηλικία μικρότερη των 45 ετών.
- Κληρονομικότητα. Περίπου στο 5% των περιπτώσεων των καρκίνων του παχέος εντέρου και ορθού υπάρχει κληρονομικότητα ελαττωματικών γονιδίων, η οποία προκαλεί οικογενή σύνδρομα. Τα πιο συχνά οικογενή σύνδρομα είναι το Lynch syndrome (κληρονομικός μη πολυποδοειδής καρκίνος του παχέος εντέρου και του ορθού) και η Οικογενής Αδενοματώδης Πολυποδίαση
ΔΙΑΓΝΩΣΗ
Η διάγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού γίνεται συνήθως μετά από διενέργεια κολονοσκόπησης και λήψη βιοψίας. Η κολονοσκόπηση συνίσταται α) στα πλαίσια της πρόληψης, β) μετά από παρουσία συμπτωμάτων, όπως η αιμορραγία από το ορθό, η αλλαγή των συνηθειών του εντέρου, ο κοιλιακός πόνος που επιμένουν περάν των 2-3 εβδομάδων και γ) λόγω ανακάλυψης αναιμίας. Από την άλλη μεριά η κλινική εξέταση μπορεί να ανακαλύψει μία μάζα στην κοιλιά ή στο ορθό μετά από διενέργεια δακτυλικής εξέτασης.
Η ενδοσκοπική βιοψία επιβεβαιώνει την ύπαρξη καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού, το οποίο είναι αδενοκαρκίνωμα. Αφού επιβεβαιωθεί η διάγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού ακολουθεί η σταδιοποίηση.
ΣΤΑΔΙΟΠΟΙΗΣΗ
Η σταδιοποίηση του καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού επιτρέπει την εκτίμηση της διασποράς της νόσου τόσο σε τοπικό (τοίχωμα εντέρου – γειτονικά όργανα), σε περιοχικό (λεμφαδένες) όσο και απομακρυσμένο επίπεδο (μεταστάσεις). Η σταδιοποίηση του καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού περιλαμβάνει την αξονική τομογραφία κοιλίας-πυέλου και θώρακα και στην περίπτωση του καρκίνου του ορθού περιλαμβάνει επιπροσθέτως τη μαγνητική τομογραφία της πυέλου. Κατά τη διάρκεια της σταδιοποίησης ελέγχονται και τα επίπεδα του καρκινοεμβυικού αντιγόνου (CEA), το οποίο βοηθά στην παρακολούθηση της νόσου μετά από την αρχική θεραπεία. Υπάρχουν 4 στάδια, στάδιο Ι, ΙΙ, ΙΙΙ και ΙV, και η προτεινόμενη θεραπεία διαφέρει ανάλογα με το στάδιο, γεγονός που καθιστά τη διαδικασία της σταδιοποίησης εξαιρετικά σημαντική.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Η θεραπεία του καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού περιλαμβάνει τη χειρουργική αντιμετώπιση, τη χημειοθεραπεία και την ακτινοθεραπεία. Η θεραπεία σχεδιάζεται και προτείνεται μετά τη διενέργεια ογκολογικού συμβουλίου (MULTIDISCIPLINARY TEAM MEETING).
Η χειρουργική αντιμετώπιση αποτελεί την πιο σημαντική αρχική μορφή θεραπείας για τον καρκίνο του παχέος εντέρου ενώ για τον καρκίνο του ορθού εκτός από τη χειρουργική θεραπεία έχει θέση, σε κάποιες περιπτώσεις ανάλογα με τη σταδιοποίηση, η προ-εγχειρητική χημειοθεραπεία σε συνδυασμό με την ακτινοβολία της πυέλου.
O συνδυασμός χημειοθεραπείας και ακτινοβολίας της πυέλου ως αρχική αντιμετώπιση του καρκίνου του ορθού μπορεί να προκαλέσει εξαφάνιση του όγκου σε ένα μικρό ποσοστό ασθενών με συνέπεια να αποφεύγεται το χειρουργείο. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο ασθενής παρακολουθείται ανά τακτά χρονικά διαστήματα (WATCH AND WAIT PROTOCOL) και χειρουργείται μόνο σε περίπτωση επανεμφάνισης του καρκίνου του ορθού. Διαφορετικά ο ασθενής δεν χειρουργείται ποτέ.
Η χημειοθεραπεία χορηγείται μετεγχειρητικά σε ασθενείς με νόσο σταδίου ΙΙΙ (νόσο που έχει προσβάλει και λεμφαδένες) και σε κάποιες περιπτώσεις σταδίου ΙΙ (νόσο που δεν έχει προσβάλει λεμφαδένες) με σκοπό να μειωθεί η πιθανότητα τοπικής επανεμφάνισης (υποτροπής) του καρκίνου ή / και των μεταστάσεων. Η ακτινοθεραπεία δεν προσφέρεται μετεγχειρητικά παρά μόνο σε περιπτώσεις τοπικής επανεμφάνισης του καρκίνου του ορθού στη πύελο μετά την αρχική θεραπεία.
ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Η χειρουργική θεραπεία περιλαμβάνει την παραδοσιακή ανοικτή (μεγάλη τομή) χειρουργική, τη σύγχρονη λαπαροσκοπική και ρομποτική (μικρές τομές) χειρουργική καθώς και την διορθική χειρουργική (ΤAMIS\TEMS: χειρουργική αποκλειστικά διά του ορθού και χωρίς τομές).
Ο Ιωάννης Βίρλος είναι εκπαιδευμένος σε όλες τις χειρουργικές τεχνικές και έχει πραγματοποιήσει χιλιάδες ενδοκοιλιακών επεμβάσεων συμπεραλαμβανομένων και των επεμβάσεων εντέρου. Ειδικότερα στη λαπαροσκοπική χειρουργική του παχέος εντέρου έχει εκπαιδευτεί στη Μεγάλη Βρετάνια διαμέσου του εθνικού προγράμματος εκπαίδευσης στη λαπαροσκοπική χειρουργική του παχέος εντέρου και ορθού. Εκτελεί δε λαπαροσκοπικές επεμβάσεις παχέος εντέρου και ορθού συστηματικά εδώ και μία δεκαετία και η χειρουργική αυτή τεχνική αποτελεί την πρώτη επιλογή του για αντιμετώπιση του καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού αλλά και άλλων παθήσεων του εντέρου. Αναφορικά με τη τεχνική TAMIS για την αντιμετώπιση πρώιμων καρκίνων του ορθού, με την οποία και αποφεύγεται ένα μεγάλο χειρουργείο και κατά συνέπεια μειώνονται οι πιθανές επιπλοκές, υπήρξε ο χειρουργός που εκτελούσε αυτές τις επεμβάσεις (lead clinician) στα Πανεπιστημίακά Νοσοκομεία του Derby και Burton (University Hospitals of Derby and Burton) της Μεγάλης Βρετανίας.
ΕΙΛΕΟΣΤΟΜΙΑ – ΚΟΛΟΣΤΟΜΙΑ
Υπάρχουν 2 ειδών στομίας, δηλαδή της εξωτερίκευσης του εντέρου στην κοιλιά, η ειλεοστομία και η κολοστομία.
Η δημιουργία προστατευτικής προσωρινής ειλεοστομίας (εξωτερίκευσης του λεπτού εντέρου) γίνεται όταν εκτελείται αφαίρεση του ορθού για καρκίνο, ο οποίος βρίσκεται κοντά στους σφιγκτήρες, οι οποίοι ελέγχουν τις κενώσεις (χαμηλός καρκίνος ορθού). Η συνέχεια του εντέρου (αναστόμωση) αποκαθιστάται κατά τη διάρκεια του πρώτου χειρουργείου ενώ η ειλεοστομία συγκλείνεται μετά από 2 περίπου μήνες.
Στις εγχειρήσεις για καρκίνο του παχέος εντέρου η δημιουργία είτε ειλεοστομίας είτε κολοστομίας δεν είναι απαραίτητη.
ΜΕΤΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ
Η μετεγχειρητική παρακολούθηση μετά την αρχική θεραπεία του καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού είναι εξαιρετικά σημαντική για την μακροπρόθεσμη επιβίωση των ασθενών. Οι ασθενείς παρακολουθούνται για μία πενταετία με ένα συνδυασμό:
α) των επίπεδων του καρκινοεμβρυικού αντιγόνου (CEA) στο αίμα κάθε 6 μήνες για τα 3 πρώτα χρόνια και κάθε 12 μήνες για τον 4ο και 5ο χρόνο,
β) αξονικής τομογραφίας θώρακα-κοιλίας και πυέλου κάθε 12 μήνες και
γ) κολονοσκόπησης στο 5ο χρόνο
Σε περίπτωση επανεμφάνισης του καρκίνου του παχέος εντέρου και ορθού αυτό συμβαίνει κατά κανόνα στα 2 πρώτα έτη μετά την αρχική θεραπεία. Γι’αυτό το λόγο είναι σημαντικό κατά την μετεγχειρητική περίοδο να διατηρείται υψηλός δείκτης υποψίας σε περίπτωση αλλαγής των κενώσεων του εντέρου, αιμορραγίας από το ορθό, κοιλιακού πόνου, απώλειας βάρους ή ψηλαφητής μάζας. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να ενημερώνεται ο κλινικός ιατρός έτσι ώστε να οργανώνονται άμεσα οι απαραίτητες εξετάσεις (μέτρηση CEA αίματος, αξονική τομογραφία θώρακα-κοιλιάς και πυέλου και κολονοσκόπηση).
